Hotupa le Hotunu

Infiemna khawm ni lo, in ko dan ding ei hriet naw leia "hotupa/hotunu” tia ei in ko el hlak hi chu thil inphalam um deu a nih. Mi ei hriet ngai naw, ei hriet ngai khawm nisien, ko dan ding ei hriet naw lei ringawt a hotupa/hotunu ei inbuk el hlak hi a thumal in ko dan ding tak a ni chie dim ti hi ngaituo um tak a nih. A ko tu chu thu dang nisien, a dawngtu ta dinga hmaimawk um taka inchang thei a ni a. Tuolsuok ngai rak lo mihriem ta ding lem chun mit ar-inṭa a meng el theina ding khawm ning a tih.

Hotupa le hotunu ti baka hin, British haiin thil dang danga an ram le hnam, an khawtlang ta dinga thaw hlawk zuol hai kuoma inzana le chawimawinaa “Knighthood” an inhlan a Sir title an pek dam hi ei ni chun mengte inpek taka ei inpek el dam hi, British haiin mi hung hre hai sien chu, “Ana, in ram chu in la hnufuol vai leh mi ropui in lo tam ngei” an mi ti nuom el dam hi ka ring hlak a ni aw.

Ruolhawn infiemnaa hotupa le hotunu, annawleh in Sir na hai dam chu um thei ngai a ni a. Infiemna chu infiemna in liem el sienla, Television le tulaia ei mit fukna tak YouTube a hai dam video tam takin ei siem taa, inhnelna mei mei le infiemna khawm ni loa ei nuom dan dana ei in ko kawtlawk el pa hi bansan thei dan lampui ei hriet chun bansan tum tawl ta inla nuom a um ka ti ve mei mei annaw! Amiruokchu, ei ni rawi chu inthlak danglam ti hnam - tlangmi (tribal), rampuia inthawka mawng bieng bal raka khawpui hung pan ei ni leiin ei khawsak le chîng ṭhalo hai bâna a ṭhalem a hang thlak ti harsa em em chu ei nih ti inhmai thei a ni nawh. Nisienkhawm, a tum a tum tu ta ding chun Thlapa kai ding khawm ni lo chu thei naw ding a um chuong nawh.

Sir title hi Queen in a ram ta dinga thaw ṭha le hlawk zuolhai a chawimawina a ni a. Hotunu le hotupa hi chu school a ei zirtirtu annawleh, ei hnam hotu le kohran hotuhai dam ei kona ah ei hmang hlak bawk a. Mitin in ko pawlawt na a hmang chu a lo ngai naw tawp el. Ngai naw chu thuhran nisienla, ei nina/an nina khawm ni loa mi chunga ei van buk khan “hotu” ni reng hai nina ienga ei ngai naw zie suklangna a ni sa bawk a nih.

Hmelhriet ngai lo, annawleh inbiekpui ngai lo hai ei ṭawng a ei mawl biek nawna dinga mawi em em el ei ṭawng chun “unaunu/unaupa” ti hi ei nei ve a, a mawiin a ṭha em em el. A chunghnung le a hnuoihnung khawm um bik lo, ei ṭawng ngei ni bawk, mawl bik neka unaupa/unaunu a zuk in ko chu inza a umin a hlu em em. Nek a upa an lo ni pal tak leh, “U” ti ei hmang thei bawk a, chu neka “U” zuol deu an lo ni lem chun - Nu/Pa le Pi/Pu ei nei nawk bawk a. Hienghai hi, mi ei mawl biek nawna dinga ei mi hmasa haiin an lo in ko na hlak a ni a, neka upa inza inlang tir na a ni sa bawk leiin a ṭha hrim a nih.

Ei leili in Hmar ṭawng a perdawk in nâl thei rak nawa sapṭawng kher hmang ei lo nuom pal a ni chun, a sapṭawng a mi Miss/Mr ti hi hmang thei a ni bawk. Title hranpa taka inhlan ni lo, sap haiin inzataka in kona a an lo hmang tho. An President le an Prime Minister hai chen hi inzanain Mr/Miss tiin an address hlak. A hranpa a title chunghnung va’n hlan a ni kher nawh, ei nuom chun ei lo zawm ve thei ka ring.

Inzana ṭhang lo “hotupa le hotunu” hi bansan ngam ta inla, inza taka ei nina ang takin in ko ṭan tum ta lem ei tiu. Adum farakani!