A budding journalist. I blog during my rush hours.

Tuesday, November 1, 2022

Sunday, October 2, 2022

Chang-er (October)

Buvui a kûn suou ta a, a hmawr a hung vâr a, a tui pai hai a hung kîng ta a; bêla zeu (kîng) er a inhak ṭanga suk thei a ni ta leiin, hak insamhaiin buchang er hun an tah tiin Chang-er thla an ti a, Rom haiin October an tih.


Hi thla hin ruo vawikhat a chîng hlak a, ai hai an kuoa lut a hnai ta a, thlasik sûnga fak sing siekhawl a ngai ding leiin an kaw tuola suokin fak ding an zawng hlak a, chu ruo chu ai ruo an tih.


Ai raw chîng lai hin a dei em em a, raw do rin a um ta leiin tienlai mihaiin an lungsen chang ṭawngsie an inphurna’n, “Airaw chîng lai i hnawm suok raw se” tiin inkhamna hla’n an hmang hlak.


Dannaranin ai ruo hi ni thum ni li dam a chîng hlak a, a thawsuol chang chu ni sari chen chen a chîng hlak bawk a nih. (HMAR NUNPHUNG - Pu H V Vara)

Share:

Thlaram (September)

Thlazing thlaa thilhring khêk ri chêl chûlhai kha an hung rem deu huoi huoi a, hlo zîk inṭhang ta lovin a kir deu vawng ta a; hlothlo khawm a zunga kar le rit a ngai ta nawa an pawtsiet mei mei ta hlak. Lo laia mi sukrinumtuhai - tlip, tlipphar, misete, thomitcheng, thothlarang hai an rem hiei hiei a, thilhring le hlo an ram zo ta leiin Thlaram an ti a, chu chu Rom haiin September an tih.


Ruo khawm a sur inkhat deu deuva, thla tawp tieng chun ruo a chîng a, chu chu Saichawng ruo an tih a, bething le bete hai an hung pâr ta a nih. (HMAR NUNPHUNG - Pu H V Vara)


Saichawng ruo ti a nina san tak chu, saichawng be a pâr lak tak hi ruo hi a hung intuok hlak leia Saichawng ruo an ti niin an hril.


Share:

Saturday, February 26, 2022

I vote: I thu, I hlutna, I chanvo

Khawvel mipui ro-inrelna ram lientaka insal India rama state 5 - Goa, Uttarakhand, Punjab, Uttar Pradesh le Manipur hai chun Assembly inthlang nei mek le nei hmabakin an um zing a. A tu tu khawma ṭhang an khaw nasa a, tha le tangka leh theipatawpin ṭhang an lak seng a. Voter hai hlutna an sâng hun lai tak a nih. Nisienkhawm, Vote hlut zie le a pawimaw zie hi ei uksak bek naw leiin, a salamtlakin ei thaw a, a ṭhen lem chun inhnik naw fawm khawm ei thaw hlak a hawi, a san dang dang um a tih.

Inthlang, vote thlak hi a pawimawna an sâng hle a. Ram ropui tak tak hai inthlang ah Biden, Trump ti hai ei ngaituo angin ei ram roreltu ding hai hi ei ngai pawimaw a, lungril fim tak el ei seng hi a pawimaw ve a nih. Ram roreltu le mi ṭhuoitu ding, ei palai ding hai thlangna a ni a. Inthlang hi ṭha taka huoihawt a ni theina dingin sawrkar khawma thu a nei naw a, Election Commission of India-in inthlang hi a huoihawt hlak a. India rama inthlang hun a in lal tak, roreltu chu Election Commission of India (ECI) a nih.

A zâwm le sukdik uksak rak naw inla khawm eini rawi hi dân siem hi inhawi ei ti a, a siem el bakah ngaituo set set nei loa dan inzam khum vur khawm hi ei ching hle! 

Kum zabi 21na a chuong, lekha tiem le ziek thei chin hai hi chuonga mawl-biling tawp hi chu ei um bek bek ta naw chu ei hriet dan tlangpui a ni tah. Khawvel thil tlung le inher dan, minute le darkar tina hre zung zung, dan zawm ding le zawm naw ding hai khawm hre em em tu hai ei ni tlangpui tah bawk. Thil hi hriet naw meu ei nei ta nawh, amiruokchu, zâwm ding hin lungril chu ei la’n peifel naw ti thu chau a hawi hlak.

Inthlang thlur bikin, mipuihai vote hi zalen le thienghlim taka inthlak tir hi Pathien thuawi neka harsa ei tilem deu thil chu a hawi! Mipuihai chanvo lieu lieu, an right, an suoldawk khawm ni loin Constitution in an chan ding renga a'n duong pek hi, tukhawmin inchupui ta naw thei inla chu nuom a um ka ti ngawt el.

Inthlang ding le inzawm khawm hin, thupek le dan le dun hi ei hau taluo deu tah a hawi! India rama inthlang huoihawttu le dan le dun hai zamtu chu sawrkar khawm ni lo ECI chau hi a nih ei nei, hre suol pal ei tih ka hril nawn – inthlang hrim hrim a hin ECI chau hi thuneitu le dan zamtu a nih. Inthlang hmalakna kawngah, ama chunga thunei le dan zam theitu dang tukhawm, tuchen a hin chu an la um hri nawh.

A ṭhen chu campaign dam ei khap a, ieng leia ei khap am, hnam changchawiin maw? Ei ṭhahnemngai lei chu a lo ni el thei. Nisienkhawm, campaign khap theina thuneina kawl ei um nawh. Hri a'n leng chuoi chuoi lai hmana ECI meuin campaign a remti a, ni tlawmte liemtah lem khan chu “full capacity” in inthlangna hmun ding haiah campaign a lo phal pek tah a nih. Tuhai am ei ni a political party le an candidate hai campaign thaw ding khap pek theitu a ei inngai tlatna hi? Inzak a um deu naw maw!

Dan bawsietna hi suol a ni a, suol thaw chu tukhawm a nuom ei um naw a. Suol ei lo thaw khawma ṭha anga inlang nuom lem ei nih. 

Hnam le khawsung ah, a tu pawl election committee annawleh tharum hmang pâwl haiin hnam annawleh hmasawnna changchawiin ECI thupek bakah thupek dang siem theina right an nei naw a. ECI in I vote ding a hril che annawleh I vote thlak dal rawh a ti a ni ngawt naw chun I vote thlakna ding ah, order siemin chu chu vote rawh tiin thupek an siem thei naw a, tu chunga khawm thu an zam khum thei naw a. Campaign khawm khap a thieng naw bawk. Chuong ang thu an siem a ni chun, Voting rights kaltu an ni leiin ECI a report thei an nih.

Chuong lai zing chun, eini rawi chu pansak panthlang a chengkhawm dul dul – khawtlang a khawsa ei ni leiin tu chunga khawm lungril sie put nuom ei um naw leiin dan anga hma laa mi in report ti hai dam hi ei thaw nuom ngai lo thil a ni hlak. Nisienkhawm, mipui chanvo le an zalenna hi ECI hai khawma a humhal tum le a'n za tlat a ni leiin inza a phu bek bek el a nih.

Vote pakhat chau i nei kha, nang a thuneina lieu lieu, tu mi dang khawma an inchupek che thieng-lo le an lakpek thei che a ni naw a, vawnghim tlat rawh.

India constitution chun a ram mi taphawt kum 18 chung tieng hai chu, hnam, sakhuo, ieng ringna zui ni hai sienkhawm inang tlâng takin sawrkar an dittak thlang theina dingin vote 1 seng a pek a. Vote pakhat chau nisienkhawm a hlutna an hnuoi naw a, sienkhawm tamtak chun a hlutna innghilin an sie mei mei a. Vote i thlak hin ram sung ro-inrelna sawrkar siemna kawngah i ṭhang ve tina a nih.

India rama hin vote pakhat neka tam nei an um naw a, vote hi Prime Minister, President, milien milal hai le hmunkhat ah - intluktlanga mi siemtu a nih. Vote thlak naw annawleh vote inthlaktir nawna a um a ni chun, ram inṭhanglienna le hmasawnna daltu, dit nawtu tina an nih.

India rama a lien tak le a chin tak intluktlanga siemtu, vote pakhat hi i hlutna a nih ti hre la, i hlutna chu chuoi dingin phal ngai naw rawh. Vote i thlak naw khan i hlutna iengma loah i siem tina a ni bawk.

Mihriem hi khawlai hmun a umin khawsa inla, ieng thil thawin sungkuo relbawl inla khawm, chanvo ei nei a. Ei chanvo ei thlak a ṭul hlak. Chanvo uksak loa, ngaitha mei mei a thlak lo hai chu mi puitling ah ei ruot thei naw a, mi depdêp, ringtlak loah ei sie hlak a nih.

Chuleichun, sawrkar siemnaa i ṭhang ve theina a hin vote pakhat hlutak el i nei kha insit naw la. Prime Minister le President le vote khat seng neia in inangna kha chawisangin, inthlang hun ah politics inhnik ema inruichil lei ni loin, vantlang mipui hai laia leng ve a mihriem pangngai tak i ni zie suklangna le chanvo thlak dingin I dittak ta dingin I vote: I thu, I hlutna, I chanvo lo thlak ve ngei rawh.

Ka ruolpa khawma ei vote nei hi chu hlu a ti khawp el!

Dâwrkâwn: Feb 25, 2022
Share:

Sunday, January 16, 2022

The church is and must remain apolitical

Legislative Assembly Elections for 5 Indian states are coming up early this year, probably by Feb-March - the Election Commission of India had announced. Accordingly, political parties, party workers and candidates have already started campaigning from East to West, reaching far and reaching the unreachable - because election is just ahead of us.

Central leaders are said to be seen more often in these states than in the national capital. Promises of gold and diamond, a land of milk and honey. Although, if such promises will come true, only time will tell.

What concerns me recently is that political parties and their candidates are penetrating through the churches and that the churches (generally) are often heard to entertain these politicians and sometimes the armed groups too - by accepting little-known gifts they bought or brought for the church.

It has become a practice since the past few years, politicians especially during Christmas season visiting Churches with their small gifts - Sweets and sometimes with cash, an amount too little to be mentioned here. It is really concerning to see the practice of luring voters by money and gifts during elections is now taking its root inside the churches or as some may say - denomination!

Politicians have all the privilege to campaign when and wherever they wish to until Election Code of Conduct is announced by the ECI. They can go visit every household, community hall, streets, towns and cities, Reverend and pastors. But, they shouldn't be targeting worship places as such activities are alien to the church and it is a grave concern for the church from various possible invaders that we are witnessing around the country now more often.

If this trend continues, sooner or later we may see flags and manifestos by the walls of the Churches. Or we may hear announcements of party manifestos for the church members. Moreover, several denominations are seen to be having huge respect for politicians and having strong bond with them, keeping them in line with Pastors and Reverends. To be fair, I am not speaking ill of politicians wholly. But, what I like to state here is, Churches should restrain from falling in line with politicians just to gain their favour.

The Godly should not bow at the feet of the ungodly.

It is a known phenomena that Churches are a sacred place esp for the Christians. It has always been a place where songs of praises are sung, the Gospel is learned and preached, and place where prayers are offered.

Relieving the political parties and politicians, churches must also guard their platform as well as its sanctity and of course reminds us of its apolitical stand every now and then.

Unless churches stand up and guard their holiness and politicians respect the sentiments of the Churches. Politics will be a threat and endanger the Christian community and the fall of the Churches might not be a distant scenario.

In order to remain in-situ, protect its sacredness - the church is and must remain apolitical.

(First published on e-pao.net: http://e-pao.net/epSubPageSelector.asp?src=The_church_is_and_must_remain_apolitical_By_Jr_Amo&ch=news_section&sub1=opinions&sub2=Politics_and_Governance)

Ei biekin hai politician haiin an pâwlnêl taluo tah, an inkhawm khap ding ti na a ni nawh. Politics thil an thaw ding a ni naw bakah biekina chu Union Minister le Prime Minister an hung nisienkhawm dawsang a ditsakna an changna ding san hi a um nawh. Mi naran an ni ve el ding a nih. Hi thil a hin kohran hai ei ngirhmun ei ennawn a țul ta hle.

Chubaka chun, thilpek an thaw hai hi kohran haiin lawm taka ei pawm awlsam rawng el hi chu kam an den ta chie naw bawk. Kohran hi a thienghlimna, inza a umna, a ropuina ei vawnghim zo ta naw am a ni aw?

Hieng thil hai hi sunzawm ta lo a ei khap a ni naw chun, ring nekin ei takna chu a va da hrat awm de.

Khawvel a mihriem thilthaw thei hai tangka le ro thil hai beisei loin, Pathien beiseiin Ama chau hi ring ngam ding ei nih, abikin kohran hai hin. Krista thisen a intlan kohran hi tangka chaua dam ding a ni nawh, rawngbawltu hmasa haiin tangka nei loa tlaksamna le rawng an bawl khan kohran a tlusie naw a. Thlarau in a kan thar lem hman hman annawm a nih!

Dâwrkâwn: Sielmat Jan 17, 2022

Share:

Thursday, December 30, 2021

Lalpa chu ka berampu a nih!

Hrileng leia Krismas țum khat ei hmang naw zo hnungin 2021 chu hrileng la bo naw sienkhawm Lalpa zangaina zarin hlim le lawm takin ei hmang thei a, lawm a um hle a nih.

Kum dang nekin tukum Krismas ding kha ei tûng lem a, fam ngai hai khawm a na lem a hawi ka lo ti a. Chu thil chun ngaituo dang dang a mi'n nei tir pha a, chu lungril ngaituona chu thei angin mi dangin an mi'n țawmpui ding am khawm hriet ni loin ka zuk ziek suok tum a nih.

Krismas hi ei nghakhla a, Ber thla ei chuongkai ta lem hin chu hriet hman lo deuthaw in kar lovin ei tlung nghal el hlak. Krismas tûng dan hi a chi a tam khawp el, hrillang kher naw khawma ei hriet vawng sa a nih. Amiruokchu, Krismas hin a dang kawk a nei thei nawa, ieng anga phûr le phûr naw khawma Krismas chu Isu Krista piengchampha lawmna hunpui a nih.

Mihriem khawsakna le khawsak dan khawm hrat takin an thlak zing a, thlang ram hai khawsak dan le an thaw dan hai nasatakin ei lak kai zing bawk. Krismas hun ding a hung ni hin chu Isu Krista neka buoipui ding pawimaw hi mihriemin ei lo hau ta hle niin ka hmu. Ei buoi em a, thaw ding le thaw nuom ei hau em leiin ei lawm tak Isu a piengchampha kha hrietfuk le hlutsak a ni ta naw lem annawm a ni aw ka ti nuom deu.

Chu laia zuolkai deu le ei insukhmu thar nia ka hriet chu, Krismas hun a tlung țep a thlanmuol pan deu sup sup hi ei insukhmu taluo deu am a ni aw, ka tih! Mihriem khawsawt thei naw, sung le kuo famtah hai ngai lo ei um nawh, ei ngai ding hrim hai an nih. Nisienkhawm, Krismas hi in suk lungzing a thlanmuol tieng nghaa in dawmkun hun ni dingin ka ring naw a. Hi thil ei insukhmu deu nia an lang hi a pawi ka ti a, Krismas ei lawmna ding kawnga ei lawm ding tak lawm fu lo dinga suol hmangruo inchang thei nisien a hawi.

2015 November thla khan taksa bawrsawmna leiin ka nu in a mi thisan a, ka khawvel a tâwp tawp angin ka ngaia, ka lung natna le ka khawsawtna hai chu re thei dingin ka ring nawh. Amiruokchu, ka nu kan enkawl sunga kan beidawng harsat hun po po a ka'n nghatna "Lalpa chu ka berampu" a nih ti hin a mi țhuoi niin ka hriet. Vawisun hin insuk lungzingin insuk khawsawt em em nuom lang chu, ka Nu chu ka la ngai el, sin khawm mi'n thawtir mumal loa thlep el in mi la sie thei a tih. Nisienkhawm, chu chu ding chu a ni naw a. Krismas lem chu Isu Krista piengchampha, Isu Krista naw chu ngaituo ding dang um der lo hun a ni a, fam hai ngaina hun a ni nawa in dawm kun hun khawm a ni nawh.

Luka 4 na "Nazareth a Isu a hnawng thu" kha ei en chun, “Riengvaihai kuoma Chanchin Ṭha hril dinga a mi ruot leiin, Lalpa Thlarau chu ka chungah a um; Ama chun salhai kuoma suokna thu le, Mitdelhai kuoma mitvar nei nâwkna thu hril ding dâm, Suknawmnat tuorhai insuoktirna ding dâm..." tiin a mi hril a nih.

Lungngaina le beidawngna, fam ngai hai leia khawsawtna hai hi a bo ding a ni nawh. Amiruokchu, riengvaihai kuoma chanchin țha hriltu dinga ruota um, ei Lalpa Isu Krismas pieng hun a ni a. Lawmna ri vâwr hun a lo ni lem dai!

"Khawp le tlai taka um chang ni um sienlakhawm,
Saruok, beidawng, lungzing, tlaksamni um a tih.
Țapna ruom hraw lai khawmin Hmangaina a mi'n hmutir,
Lalpa chu ka berampu țha tak a nih"

Ei Krismas tûng dan hai hin, a pieng tak Isu nekin thil dang dang hin ei lungril ei in fu nasa tir taluo ta hi chu a pawi deu a nih. Hlim ei tum a, thapui hmangin ei hang thawlui rak hlaka chu a thei naw. Hlimna hi thawluia intlungtir thei chi a lo hawi naw hi tie. Țawngțaina leh, ei hmang hunpui tak hi ei thlir fuk naw chun, ei Krismas hmang chu a naran ni sunzawm ta zing a ta. Isu nekin thuomhnaw dam ngai pawimaw lem ei ta, Isu nekin sungkuo inhmukhawm dam ngai pawimaw lem ei ta, Isu nekin thlanmuol tieng ei lung inlen lem ta pei bawk ei tih. Nisienkhawm, ei lawm tak chu Isu Krista piengchampha a ni lem si a.

Thim a ka um lai khawm Lalpa chu ka var ni zing a tih!

Dâwrkâwn : Dec 30, 2021
Share:

Wednesday, December 22, 2021

SANG ZAKUO SAWM PALI KRISMAS INREMNA (1914 Christmas Truce)

Khawvela hin chanchin mak danglam tak tak el, a then chu awi um lo rak khawp a mak dam, hriet le hmu ding tam tak a um. Phuokfawm le siemfawm ni si lo, awi harsa tak el ni si. Amiruokchu, a tlung ngei a nih ti finfie a ni hlak bawk si. Chuong ang deu chun tuta thu ei hung tarlang ding mek khawm hi awi um naw taluo bek bek chu a ni naw lai zingin khawvel history a thaibo thei ta lo ding, inchik tlak, mak danglam ve tak el Indopui Pakhatna (WW - I), nasataka inkap le indo a ni lai, Krismas urlawk laia thiltlung "Christmas Truce of 1914" an ti hi a nih.

Kum 100 neka tam lo liemtah Indopui pakhatna hrat taka a fe lai chun Western Front (France ram) ah British, Belgian le French sipai hai chun an silai hai sie thlain an puk a inthawk suokin an hmelma German sipai hai leh ring lo takin kum sang zakuo le sawm pali Krismas an hmangkawp ta hlau el. Hi hun laia Pope thar, Benedict XV chun December thla phak hma met September khan Office a lo hluo tan char a nih a. Office a hung hluo zo sawtnawte hnung chun Pope chun Indopui fe lai mek chu Krismas Inremna nei dingin fielna a lo siem chu khingtieng khingtieng haiin an an lo hnawl ve ve a. Inremna lampui dapa um chu hnawlin um sienkhawm, tu thilthaw tak amanih dang ruol loin an lungril ngarna hai suk zawiin a tlung tho a, December 25 chun an zalen a, inrem tlang takin Krismas an hmang ta tho tho.

Graham Williams, Fifth London Rifle Brigade chun hi thiltlung hi hieng hin a lo ziek, "German hai chun an carol hla chu hung sak hmasain, chu zo chun keini'n kan sak ve a. Chuonga kan sak pei chun "Aw ringum hai hung ro" (O Come, All Ye Faithful) ti hla kan hung sak kai tah a, German hai chun mi hung zâwm ve nghalin Latin tawngin Adeste Fideles tiin an hung sak ve a. Chuong chun, hi thil hi thil mak danglam tak el a nih, Indo fe that lai taka rambung pahni hmelma haiin carol hla inang char an sak el ta hi" tiin a ziek. Hi thiltlung hi Krismas urlawk zan (24th December, 1914) a nih.

Zing khuo a hung var chun German sipai hai chun saptawngin Merry Krismas ti pumin an inbikna hmuna inthawkin an hung suokdawk tawl a, sipai thangkhawm (allied soldiers) hai chu Krismas chibai buk dingin an hung suokdawk ve a, a thenin (Mi kap naw inla, keini khawma kap nawng kan cheu) tiin sign an siem bawk. Hi Krismas ni hin sipai hai chun ziel, bu, zakuo kil le lukhum hai an inhlantuo a. Hi Krismas inremna hin khingtieng khingtienga an ikap hlum sipai ruong "No man's land" a zal hai khawm phum dingin an remti tlang nghal.

Western Front a hin Krismas ni chun hmelma um loin sipai indo chur chur hlak hai chun hlimtlang takin Isu Krista piengchampha chu an hmang ve a. Hril dana chun hi ni hin American Football khawm inkhel ni a hril a nih a, amiruokchu, official match siem ruok chu a um naw niin an hril. Krismas Inremna hi indar zau hle a hriet nisienkhawm, hmun danga hai chu inkap sunzawm zing a nih a. Hmun dang pahni a chun hieng ang inremna siem tum a thang la hai chu an ral khingtieng haiin an lo kap a, an hlawtling naw a nih.

Kum za lo liem ta sienla khawm, hi inremna hi beisei thilthawtheina le mihriem inzana ropui, indopui thim sa khup laia tlung ni a hriet le inchik a nih. Hi chanchin hi naupang hai ngainuom ding zawngin tienami le lemchanga siem a nih a, Michael Foreman's War Game (Novel), Joyeux Noel le Oh, What a Lovely War! (Movies) a hai siem a ni bawk.

Vawisun chen hin hi thiltlung hung intan dan chieng taka suisuok thei mithiem an la um thei nawh, an darzau dan hai chenin. Krismas inremna hmangtu sipai hi 100, 000 bawr vel ni a sût dawk a nih. Ring le hril dan tam taka chun Carol hlasaknaa inthawka hi inremna hi hung suokdawk ni a hril a ni tlangpui.

1914 Christmas Truce chanchin a kip a kawiin ziek hne naw inla khawm a tlangpui thu le a thil tlung tak ei ziekfuk tho niin ei hriet a. Hi chanchin ei hmu ta sa le hriet ta sa khawm a lo ni el thei. Amiruokchu, kum za le ti an vawi hnung khawma mi tam tak lungrila thi thei lo hi Krismas Inremna hi a va zuk pawimaw lawm lawm de!

Isu Krista ringtu, a ring naw tuhai leh hi hunpui hi tungin nasatakin ei insingsa tawl a. Eini rawi tlangrama um hai chun Krismas Hall, Krismas thing, Krismas ruoi ding sa pêl ah, Biekin chai le a dang dang hai December 25 tungnain ei lo buoipui tawl hlak a, hieng hun laia venga uma Thalai Pawl laia hlawpawl inchuk le Carol hai chu suma inchawk ruollo a hlu a nih. Anhawi zie le thlakhla a um ziet chu hrilfie harsa tieng a nih. Amiruokchu, ei inbuotsaina po po le ei tungna po po chunga hin Isu Krista remna Lal hung pieng ding hi, ei lungrilah Inremna pieng ve dingin ei inpei chie am ti hi Krismas hmang dinga insingsa mek hai hin mani le mani zawna hang indawn ei tiu.

Khawvel Indopui pakhatna rapthlak tak el, sipai khawm a sangtel an inthatna hmun, ral buoi tak kara chun an silai hai siethlain Isu Krista inremna Lal a piengni meu chu inzain inkap chawl puongin an inser annaw am a nih? Hi lai hmuna sipai thang hai hi ringtu vawng an ni dim chu a sukchiengna ei nei si naw a, ngaituo zawm dan lo thiem tum ei tih.

Krismas ei tung hle a, lawm a um taluo. Insukphur ei tiu, tung ding hrim khawm a nih, hlim le lawm taka um ding khawm ei nih. Amiruokchu, mani hlim le lawma ei um el hi an nawh! Inhmelmakna hai dam, pansak panthlang inhrietthiemnawna hai, khawtlang le kohran sunga inkhik inkal na hai dam, remna Lal Isu Krista hung pieng hin midang le inrempui theina ding lungril putin ei in buotsai sa am aw? Annawleh, ei lo innghil el amanih!? Isu Krista a piengchampha December 25 tungin phur tak le ropui takin lo insingsain, a tha le mawi hai po po lakhawma intuom mawiin um inla khawm mi dang le inrem theina, mani pansak panthlang hai le lungril inpaw theilo, tuolbawm hai le titi tlang theiloin Krismas hlim takin ei hmang liem phal nawk di'm a nih?

Indona hmuna sipai a sangtel, an ruol hai le an laina tak tak hai an inkaphlum pek hnung khawma, remna lal Sandamtu a hung pieng ni meua chun an inhmelmakna hai, ral anga an in enna hai sira hnawla Inremna ruoi an kiltlang hi a ropuiin ei ni rawi entawn dingin dit a va um lawm lawm de!

Mimal, ram le hnamin Inremna le muongna ei dit ei ti seng a. Anleh, Krismas ei hmang mek tah a hin Inremna chu ei dit tak tak am ti chu ngaituo um tak a nih a, mi dang ta ding hril sa loin mani mimal sengin hi thil inremna hi ngaituo zawmin ei nun ah ei laklut tum dingin sieng ei tih.

Krismas le beiseina kum thar 2018 hlawk taka hmang seng dingin ditsakna chibai ka cheu.

Oh! What a Lovely War!

(Hi thusep hi ka ziek thar a ni nawa, 2017 kum a ka ziek HLS magazine THURO a insuo hnung, ka ziek ang ang a suk danglam um loa ka Blog a ka zuk sie lut thar a nih).

Dâwrkâwn - Dec 23, 2021
Share:

Monday, December 6, 2021

Zu dawn chau hi suol a ni nawh!

Zu dawn hi ei hmu suol raka, to țawka dawn a zal khawm tam tak an um a. Zu hi suol bek bekin ei ngaia, dan dang ei bawsiet hai hlak chu ei uksak nawk mang si nawh. A buoithlak thei khawp el!

Indik lo taka tangka lam suoka sawma pakhat a peklut kohran in a dawng khawm um a tih, suol a ni zie hril a ni ngai meu nawh. Mani neka hnuoihnung lem le harsa hai dem le hmusitna khawm um a tih, khawm chu suol a nih, hril a ni ngai meu nawh.

Sawrkar thawkna nei mani sina fe lo khawm suol a nih, a suol zie hril a ni ngai meu nawa, a thaw hlak hai chun mani inthiem fawmin an inhrilhlip a, tangka an pekdawk rawn lem chun lawm an hlaw zek nawk nghal. Thamna tangka mi hriet loa lak chu a suol bek bek naw bawk a, insung inrelbawlna kawnga țangkai taka hmang a ni lem chun a hlawk zuol hle.

BPL bufai hlak chu a neinung haiin an chang zing bawk. Job card ei ti leh a sawrkar sin nei hai khawma an nei ve zing bawk. Dan bawsietna suol ei ti tak hi, ei ta dinga hlawkna an tlun phawt chun chungtieng malsawmna anga ei inlet el hlak a hawi ta ngei maw. A sapțawng takin "if it fits our agenda" ti ang takin, ei ta dinga hlawkna le țhatna an tlun phawt chun a suol naw vawng a ni el annaw! Mi rethei le pasie hai chan ding, danin a phal naw hre kur a inru pektu hi ei va tam de aw. 

Ei chengna ram CCPur district hi mihriem le motor a pung nasa hle a, motor nei ei tam taa. Naupang le upa in ei nuom dan sengin motor ei khal a, kum tlinglo ei nau - tu le te hai chen motor ei inkhal tira ei lawma ei innui vur vur. Dan ei bawsiet khawma suol thaw ei ni zie in hriet ei tum der nawh. Ei bengvar naw lei am zu a ni naw leia dan bawsietna hi suola ei ngai naw lem?

Motor Vehicle Act 2019 dungzui chun - motor khal laia Mobile Phone hmang chu dan bawsetu niin salam in tangka Rs. 100 a chawi ding a ni a. A khal laia Mobile Phone a hmang el bakah harsatna annawleh țium an tlun belsa chun a khaltu chu dan bawsetu niin salam Rs. 1,000 annawleh compounding fee Rs. 500 a chawi ding a nih.

Motor khal malama phone thaw hi ei tam em em, a țium zie le sietna an tlun nasa thei zie ei uksak der nawh. A pawimaw hle a ni chun mani motor khal lai lamsir a suk châwl a, phone chu la hmet annawleh mi le la'n biek el ding a nih. Phone thaw/hmet malama motor I khal zat khan nang chau ni loin, mihriem dang hai hringna țium le derthawng takin i sie zie ti na a ni a. Mi hai hringna derthawng taka sie a ni el bakah, dan bawsetu I ni zie ti na a ni bawk a. Chu umzie chu, ringtu țha tak dan bawsie zing zing hlaktu in ei țhang thei ti na a ni chu. Chu chu a kakhawk a ni a, dan bawsie a suol thawtu ei nih ti ei in man tum der naw el hi a mak ka tih! 

Rev. HP Runremthang in lekhabu "A bulah kir nawk ei tiu" ti a zieknaa chun, "Kohran nun a țhat ang bawka khawtlâng nun a țha pha leh, 'inthlakthlengna' (reformation) indik tak a tlung hlak a nih" tiin a lo ziek a. Kohran nun ei ngai pawimaw angin, khawtlâng le lampuia ei nundan hai khawm hi ngai pawimaw a va țul de.

Suol ei ti bik le ei ti rak naw deu hi a um a, an khina hmangruoa ei hmang hai hi a ieng hmangruo tak am a ni ding. Thei nisien chu, suol ei inkhina hi an ang hmang tlang seng thei inla chu nuom a um ka tih. Chuong a suol inkhina hmangruo inang ei hmang seng chun, a suol bik le a fel bik ei inthlierhran naw deu pha khawm ring a um. Amiruokchu, ei innghil naw dinga țha chu, a chin khawma a lien khawma, inhawi ti na le hlimna mi'n tluntu a lo ni khawma, suol chu suol ni zing hlak a tih.

Zu le inruithei thil thaw hlak hai suol bik hlea ei ngai zing laiin, a sun le zana dan bawsie a, suol thawtu ei lo ni ve zing thei annawm unau!

Chuleiin, suol simin motor khal puma phone thaw lo bansan ta rawh. Zu dawn chau hi suol a ni nawh. A bulah kir nâwk ei tiu!

Dâwrkâwn - Dec 7, 2021
Share:

Tuesday, November 16, 2021

Zantieng ri i hriet hlak am?

Hla siemtu Solomon V Hmar chun "van tieng ri i hriet hlak am?" tiin hla ṭha le mawi tak el a lo siem a, sak le ngai hlaw, tam tak thinbawr themtu a ni nghe nghe. Amiruokchu, tuta ei thupui zantieng ri hin mihriem hai thinbawr a lo them bek bek hlak ka ring naw a, sak le hriethlaw khawm ni naw ni a, zantieng nisa in kawla a liempui pangngai a inthla liem el a ni hlak ka ring.


Nisienkhawm, zantieng ri mawi zie hi ziek le ṭawng a hrilfie el thei chi khawm a ni naw a. Ri man tam, ri hlu, ngirhmun fe lai mek le hmatieng hlimna le ṭapna le inzul mihriem hringnun a kawp ve ngei a hawi ka tih.

(Image for representational use only)

Lamlien bul el a sin thaw ka ni leiin lamlien a inlawn hai rawl ri hi hriet ding ka hau hlak a, kadang puok ṭha deu hlek hai lem chu a fie thei hle. Lirthei tawtawrawt an hmet ri lem chun ei inphu zawk hlak a nih, akarchang chu.


Ring naw tieng daiah 2020 kumbul khan China rama inthawk hrileng chun ei ram a hung nerthleng ve a. Khawvela thil hring le chang thei taphawt deu thaw chungah nunrawngna insuoin tukhawma chechang thei loin a siem a. Lirthei le khâwl tinreng hai khawm an châwl ṭhup a, mimal le sawrkar sin thawna hmun hai khawm khar an ni a. Thiem zirna run hai khawm an bawkkhup ṭhup a nih.


Hrileng leia thiem zirna run kawt hai khar a ni khan naupang hai po po khawm mani ina inkhumin an hadam veng veng a. Thiem zirna run bel theia an um lai khan chu zantieng dar 2-3 bawr vela hin chu naupang inchuklai hai hlim taka, intieng an inlawi ri hi nitin deu thaw in hriet ding a um hlak a.


Kum khat le ti zet el thiemna run bel thei loa khar a ni hnungin 2021 kumtawp tieng deu, Lalpa zarin school hawng a hung thei nawk taa (khar nawk mek lem chu a nih). Inchuklai naupang haiin hlim taka in tieng pana an inlawi ri chu suk tharin a hung um nawk taa, a ri a mawi thei hle a - zantieng a inri hlak a nih.

 

Mihriem hringnun pawimaw tak el thiem inzirna hun a hi ri hriet le ngai ding a um hi mawi tak el a ni a, tu ihriet hlaw le ngaisak ni si lo hin rimawi tak el zantieng leh rem a ni hlak. Kum tam tak hnunga thlungzawm ding ri khawm a la ni zui pei. Ṭhangkhat ṭhanghni hnungah, tuta ri siem a um hai hin ri dang - lawmna am ṭapna ri intlun an tih. Chu lem chu chu thuhran a nih.


Amiruokchu, tuta ri siema um mek hi a lo mawi kher el. I hriet ve hlak am, zantieng ri?


Dawrkawn - November 16, 2021

Share:

Saturday, August 7, 2021

Khawser: Damna am thina?

Hrileng leiin kum 2020 March a inthawk tiem ṭanin kum khat le thla 5 (kum khat le a chanve) tling ṭep chu India ram ah khawser puongin hun harsatak el ei lo hmang tawl taa. Tam takin an thi pha taa, sung le kuo hnai le laina hai hri lei ni naw sien chu la dam dinga ring um hai khawm a thi tam tak an um tah. Ei hang inhawk a, ei hang inti pui tum rak hlak a chu mihriem hringna chunga hin thuneina ei lo nei tlawm kher el!

Hrileng a re ta ding rawm ei sawn leh a vel thar a hung um nawk a, thu dang dang a hung thar nawk pei leiin iengtik am a re phak ta ding hrim maw ti chu ringthu hril ringawt khawm a harsa ta a nih. Hrileng hi bo ni a zuk um el ring a um ta naw a, nisienkhawm, boruok inkieng hun ding hi nghakhla a um ta hle.


Hrileng hun a sawrkarin khawser a puong hi ieng ang a hmang ding am a ni deu a? Khawser hi hri laka inthawka invengna hmangruo tak a ni naw a. Inkaizap sukchaina ding, chu sukchai a ni sunga hrileng dona kawnga inbuotsaia hmangruo le hmalak dan ding hai ngaituona le riruong siemnaa hmang tak a ni a. Khawser sung hin, testing le medical facility hai inthuo thar a ni naw chun khawser zoah ngirhmun pangngaia bawk kir nawkin harsat insiemna an chang thei.


Kum khat neka tam nundan pangngai ta lo, sin thawa inhlawna ding tam tak suk chawl ni tah. Sawrkar sin thaw naw hai po po deu thaw vang sin nei lo ngirhmun a um ei ni ta leiin ei khawsakna ngirhmun hai a ṭha bek bek tawl ta naw niin an lang. Chuong lai zing chun, hri a la’n leng zing a, a mi la man zing a, a thi ei la um zing bawk. Hmalatu ta ding khawma ngaituona in a tlin phak chin bak a ni ring a um taa, sawrkar lem chu a pei ta naw a, ka bâng nuom tah a ti deu hlak khawm a hawi tah. Bang el chu a thei bik si naw a, a hmingin curfew dam a mi la zam khum hlak a nih.


Sawrkar curfew annawleh khawser puong hi chu, a enkaitu hai khawm an pei tak tak ngai naw leiin fak le dawn, sin thawna kawnga dingin inhlem san zau zau theiin a um leiin a zie a um. Nisienkhawm, tu ang ngirhmun a ei khêl thei lo le ei inkhawkpui ni a inlang ta chu ei khuo haia khau mangkheng a khawser ei puong le zam hai hi a hawi tah.


Khau takin khawser ei zam a, tukhawm suok ei remti naw a, mi fak le dawn ding ei pek ti um si lo. A Corona dang tum ti inla hlak dang hne chi a ni nawna chin a um bawk, khawser ei zam zing laiin ei khuo hai hlak chu hriin a mi rûn zing bawk. A ieng hi’m an taa ei thiltum ti hi ngaituo thar a hun ta naw am a ni maw.


Thla liemtah laia Chief Medical Officer (CMO) in thusuok a siemnaa khan, Home Isolation ei tam ta leia hri inkaina pung angin a hril a. Indik dingin ring a um. Ei khawsakna in haiin a zir tawl naw a, ei inkai tawl ding ma niin an lang. Hi lei hin, ei khawser zam ringawt hin mi a ṭhangpui nek hmanin ei khum hai le mipui harsatna ei intlun pei ta khawm a hawi. Khawser huna suok thei hai chu pass nei le a che thei deu hai an hung ni a, a rethei hai ta dingin suokna chance a um nawh. Tukhawma an fak ding le an tangka lam ai an pek ti ei hriet ngai bawk si nawh, kilkhata hin fak ding nei lo le rinum ti em em a khawsa dam hi lo um pal ei tih ti inlau a um ta hle.


Khawser khau taka zam ringawt nekin, hrileng vel khatna laia an vawi lo hai khaw tin deu thawin a khum hranna ei siem pek ang khan hrivawi hai khum hranna ding dam hi siem pek dan ngaituo lem ta inla. Ambulance hmang man khawm hi nitin a lamsuok nei lo ta ding chun vel khata sang khat le ti chu tulai rama dingin mawngkuo a bendawk el thei ni lo chun a harsa ta khawp el. Ei harsatna hi khawser in a suk kieng thei dingin an lang ta naw a, an kieng ding nisien chu an kieng vawng ta ring a um. Chuleichun, hmalak dan thar hun lo liemtah a ei thaw, Centre buotsai hai dam kha ei ngaituo thar nawk a ṭul lem ta a hawi. 


Inruithei chîng hai ngaituo lo thei an ni nawh. Zu dawn, damdawi le thil dang dang inrui hai hi an thaw ṭha ei ti na ni loin ei mihriem chanpui hai an ni a, ei fak le dawn ang faa khawtlang a khawsa ve. Inzakna chang hrie, an thisen a kawp an tawpsan el thei ta lo inruithei sala intang an ni a. Khawser ei puong a hma ei lakna kawnga hin, hieng ang chîng mi hai hin ka zu dawn ding le ka damdawi thaw ding mi hung la pek ro an ti beiseiin ring nawng ei tiu. Khawser ei puong a hmalakna ei nei zawm pei ding a la ni ngai chun, ei khawsung senga hieng ang harsatna nei hai hi tu tu am an um ti hriet tum a hotuhaiin vantlang hriet kher loa an hring le dam thei dan ding lampui dap pek an ṭul, hmelma an ni bik nawh. 


A ieng ieng ding khawma ei hriet buoi lo ding thil chu, hrileng hi a tawp hnai el nawa a zuk bo el naw ding hi chu a chieng taa. Chuleichun, ei hmalakna fepui mek - khawser inzam khumna hi ei sunzawm char char ding am hmalakna dang ei ngaituo ding? July 31 a ei chanchinbu lo tiemtu hai chun ei hmu tawl ka ring a, sawrkar ni leh ei khawsunga hai khawser ei inzam khum a chu state tlangram district ah Churachandpur chu Positivity rate insang tak ngirhmun hautu ah ei la ṭhang phak a ni kha. Hi hin ei ngirhmun le ei hmalakna iem a ni chen a mi hrilfie. Manipur hin Covid vel hnina a inthawk khawser a la zam deu char char a, vawisun chen hin a la pawtsei a, a thuoin khawsung a hai ei puong tawl bawk. Anachu, ei case chu a la tlahnuoi naw hrim hrim.


Sawrkar hlaka thla khata ding bufai kg 10 a sem bak pek thei nei bik lo, bufai kg 10 fak char char a dam el thei hlak ei ni nawh. Ei ngirhmun hi a buoithlak ta kher el maw. A neinung hai ta dingin harsatna um naw ni a, fakfawm zawng, sin nghet nei loa khawsak rel a sung le kuo chawmtu hai ta ding chun hnarkuo pahniah meikhu a suok naw chau a ni ta ding a nih. Ei suok thei si naw chun tuin am a châwm ding a?


Khuo pakhat a tlung ni a an hril chu, sungkuo harsatak el an um a. A nauhai phingṭam fak ding nei loa an um el chu inkhatpa in a en ngam nawa, kutdaw a nuom el si nawh, an nei ang ang thlai hmeruo zawr dinga a suok chu tlawmngai pawl haiin remti loin an lo vau zek ta lem ti ri dam a um a. Fak le dawn inchawk dinga suok thei lo, annawleh, tangka keidawk dinga suok remti nawna hmun hai dam. Damdawi ṭul le mamaw lak dinga phallo ti hai dam a ri hriet ding a um zeu zeu taa. Kut inthlakna le in ensanna hai chen a tlung ta ti hriet a ni bawk. Hri ei dona kawnga hin, khawtlang a cheng hmunkhat, kohrana inlawi hmunkhat, Krista zara unau kara dam hin inhmelmakna le inṭhena dam intlun pal a tih ti khawm hi inlau a um ta ngawt el. English Rock band Pink Flyod haiin an hla ah - “in\hena dar vuok ri ṭan a ni tah” tia mawi taka an lo rem le sak kha intlung tir pal ei tih, hmalakna hai khawm fimkhur le ṭha taka hri do ei nih ti inhrietchiengna nei zing pum a kal pen a pawimaw hle tah.


Covid hi ka hril hnuol a ni naw a, khawser khawm ka dem tawp a ni nawh. Ei thi zing a ei invawi zing a, ei harsatna hin a thuo thuoin a mi del ta a nih. A buoithlak zuolna chu, khawser hin fak le dawn, mihriem le motor inlawn hai a dangin a khap theia chu hrileng a la dang zo naw hi a pawina tak chu a nih. Chuong lai zing chun, khawtlang le mipui himna ding ngaituoa sawl em em a hmalatu hai inpekna hi innghil ruol a ni nawa. Tlawmngai pawl hai ta dingin chawimawina dar vuok ri ni ve raw sen!


Hrileng harsatna ei la tuok ngai lo tuok ei ni a, hmalakna kawnga tukhawm a buoi naw ei um nawa sawrkar meu khawm a buoi hle. Hmatieng ah ieng thil am a tlung ding hrillawk thei a ni nawh. Nisienkhawm, hrileng ei do mekna kawnga hin a hri ni loin ei mihriem chanpui hai hi lo do tûn tûn pal ei tih ti hi thil inlau um tak chu a ni mek tah. Ei damna ding ni a ei ngai mek hi ei thina khawm a’n chang thei a, ei thi ngei ngei na ding ni a ei hriet hi ei damna ding khawm a ni thei zing ta bawk. Khawser: Damna am thina? (Hmasawnna Thar Aug 7, 2021 issue a insuo a nih)

Share:

Recent Posts